Episode 152
🎭 Η πιο δυνατή. August Strindberg
Παραμονή Χριστουγέννων. Σ’ ένα άδειο καφέ, δύο γυναίκες κάθονται απέναντι. Μόνο μία μιλά. Η άλλη σωπαίνει. Κι όμως, αυτό το θεατρικό σιγανό παιχνίδι είναι καταιγιστικό. Πρόκειται για το μονόπρακτο «Η πιο δυνατή» (1889) του Σουηδού δραματουργού August Strindberg, ένα από τα πιο λεπτοδουλεμένα κοσμήματα του θεάτρου ψυχολογικής έντασης και συμβολικού διαλόγου. Ή, ορθότερα, μονολόγου. Γιατί η μία μιλά — και νομίζει πως κυριαρχεί. Μα η άλλη σωπαίνει. Και τελικά... ποια είναι στ’ αλήθεια η πιο δυνατή;
Υπόθεση
Η κυρία Χ, ηθοποιός και σύζυγος του Μπομπ, διευθυντή θεάτρου, βλέπει μπροστά της την Αμέλια (ή δεσποινίδα Υ), νεαρή ηθοποιό, για την οποία υποψιάζεται —ή μάλλον γνωρίζει— πως είναι η ερωμένη του άντρα της. Ανήμερα της γιορτής, σ’ έναν κοινό χώρο, το καφέ μετατρέπεται σε σκηνή εξομολόγησης, κατηγορίας, παραληρήματος και, κυρίως, εγωιστικής ανάγκης επιβολής. Η κυρία Χ μιλά ακατάπαυστα, αναζητώντας όχι μόνο εξηγήσεις αλλά μια νίκη. Και η Αμέλια... σωπαίνει.
Χαρακτήρες – Ψυχογραφία
Η κυρία Χ είναι μια γυναίκα που θέλει να διατηρήσει τον έλεγχο — της ζωής, του γάμου, του θεατρικού της μικρόκοσμου. Η θέση της ως σύζυγος της προσφέρει μια κοινωνική υπεροχή που προσπαθεί με κάθε τρόπο να μετατρέψει σε ηθική επικράτηση. Καθώς ο μονόλογός της ξετυλίγεται, περνά από την επιθετικότητα στην ανασφάλεια, από την αυταρέσκεια στην απελπισία. Είναι γυμνή από την ανάγκη της να πειστεί πως δεν νικήθηκε.
Απέναντί της, η δεσποινίς Υ —παρότι βουβή— κατακτά τη σκηνή μέσω της απόλυτης ψυχραιμίας. Η σιωπή της λειτουργεί σχεδόν σαν καθρέφτης. Η μη αντίδραση αφήνει τον λόγο της κυρίας Χ να σκάβει μέσα της πιο βαθιά. Σαν θεατής, αναρωτιέσαι συνεχώς: είναι παθητική ή στρατηγική; Είναι νικημένη ή απλώς ανώτερη; Μήπως το να μη χρειάζεσαι να αποδείξεις τίποτα, είναι το ανώτατο στάδιο δύναμης;
Ιστορικό και θεατρικό υπόβαθρο
Το έργο γράφτηκε το 1889, την περίοδο που ο Στρίντμπεργκ πειραματιζόταν με την «Ελεύθερη Σκηνή» στο Παρίσι και σχεδίαζε το δικό του πειραματικό θέατρο στη Στοκχόλμη. Αν και το έργο γράφτηκε τότε, η πρώτη του σκηνική παρουσίαση έγινε αρκετά αργότερα, το 1907, μαζί με το έργο «Η καμένη περιοχή». Από τότε έχει παρουσιαστεί σε πολλές σκηνές ανά τον κόσμο και συχνά διδάσκεται ως πρότυπο θεατρικού μονοδράματος.
Στην Ελλάδα, το έργο ανέβηκε σε διάφορες μορφές — είτε ως αυτόνομο μονόπρακτο είτε ενταγμένο σε θεματικές βραδιές, λόγω της μικρής του διάρκειας και του έντονου ψυχολογικού του φορτίου. Είναι από τα λίγα θεατρικά έργα που καταφέρνουν μέσα σε 10-15 λεπτά να παράγουν ένα πλήρες ψυχογράφημα σχέσεων και να αναστατώσουν το θεατή τόσο υπαρξιακά.
Τι αποκομίζει ο θεατής
Η συνάντηση δύο γυναικών που αντιπροσωπεύουν αντίθετους πόλους της γυναικείας ταυτότητας μέσα στο πατριαρχικό πλαίσιο (η σύζυγος, η ερωμένη), δεν παρουσιάζεται απλώς ως κοινωνική αντιπαράθεση, αλλά ως εσωτερική σύγκρουση. Η κυρία Χ χρειάζεται να μιλήσει για να αισθανθεί ανώτερη. Η δεσποινίς Υ επιλέγει να σιωπήσει. Και έτσι, η σιωπή γίνεται το πιο εύγλωττο σχόλιο για τη θέση της γυναίκας μέσα στον κόσμο της αντρικής επιθυμίας. Ο θεατής φεύγει με ένα σφίξιμο στο στομάχι. Το έργο δεν δίνει απαντήσεις — μόνο καθρέφτες. Αναρωτιέται: ποια είναι τελικά η πιο δυνατή; Αυτή που μιλά ή αυτή που αντέχει; Αυτή που κρατά τον τίτλο ή αυτή που κρατά τον έλεγχο του εαυτού της; Το θεατρικό μεγαλείο του Στρίντμπεργκ έγκειται ακριβώς εκεί: στην ικανότητά του να γεννά ερωτήματα πιο ηχηρά από τις απαντήσεις.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα
Ο Αύγουστος Στρίντμπεργκ (1849–1912) είναι από τις πλέον αμφιλεγόμενες και ρηξικέλευθες μορφές του παγκόσμιου θεάτρου. Γραφή ανήσυχη, βιωματική, σχεδόν εκρηκτική. Το έργο του εκτείνεται από τον νατουραλισμό και τον ρεαλισμό μέχρι τον εξπρεσιονισμό και τα ονειρόδραμα, ανοίγοντας τον δρόμο για τους μεταγενέστερους: από τον Ευγένιο Ο’ Νηλ μέχρι τον Μπέκετ και τον Πίντερ. Ο ίδιος υπήρξε ταραγμένος άνθρωπος, με έντονη ψυχική διακύμανση, συγκρούσεις με τις γυναίκες και διαρκή εσωτερικό αγώνα. Αυτή η ένταση μεταφέρεται στα έργα του — ειδικά στα έργα που καταπιάνονται με τις σχέσεις των δύο φύλων. Η Πιο Δυνατή είναι ένα από τα πιο συμπυκνωμένα δείγματα αυτής της έντασης. Μια σκηνική ψυχογραφήση ζήλειας, ανασφάλειας, ανάγκης και... επιβίωσης.
Τι να πει κανείς για την Έλλη Λαμπέτη και Η Πιο Δυνατή. Όταν η θεατρική σιωπή συναντά την απόλυτη φωνή του βλέμματος — τότε γεννιέται κάτι που δεν είναι απλώς ερμηνεία. Είναι συγκλονισμός.
Η Λαμπέτη, αυτό το «ιερό τέρας» της ελληνικής σκηνής, ενσάρκωσε την κυρία Χ με μια λεπτότητα και έναν ψυχικό παλμό που άγγιζε το υπαρξιακό. Δεν ερμήνευε – ήταν η κυρία Χ. Το τρεμούλιασμα στη φωνή, οι μικρές διακοπές του λόγου, το βλέμμα που άλλαζε χίλιες αποχρώσεις χωρίς να μετακινηθεί — όλα έκαναν τον μονόλογο να αποκτά σάρκα και οστά, να γίνεται μια πραγματική εξομολόγηση μπροστά στα μάτια του κοινού.
Και πλάι της… η σιωπή. Η «άλλη» γυναίκα. Η Αμέλια. Εκεί, η Λαμπέτη έπαιζε και με τον αντίλογο που δεν ακουγόταν, μα φανταζόσουν πως υπάρχει. Αντίκριζε ένα πρόσωπο βουβό, μα με τα μάτια της πάλευε μαζί του. Σαν να έλεγε: μιλάς κι εσύ – απλώς δεν τολμάς φωναχτά.
Η ερμηνεία της εκείνης στιγμής δεν ήταν θεατρικό ρεσιτάλ. Ήταν τραύμα που άνοιγε και γιατρευόταν ταυτόχρονα. Η Λαμπέτη κατάφερε μέσα σε ελάχιστα λεπτά να φέρει στη σκηνή το βάρος μιας ζωής. Και να αποδείξει πως η πιο δυνατή δεν είναι μόνο η γυναίκα που μιλά — αλλά η γυναίκα που καταθέτει την ψυχή της χωρίς καμία προστασία, χωρίς προσωπείο. Ήταν μία από τις στιγμές που η τέχνη ξεπέρασε το κείμενο και έγινε καθαρό βίωμα.
Επίλογος
«Η πιο δυνατή» δεν είναι απλώς ένα μονόπρακτο. Είναι καθρέφτης. Είναι κόμπος στο λαιμό και ρωγμή στο βλέμμα. Ο Στρίντμπεργκ, με τη μαεστρία του ψυχικού μικροσκοπίου, μας προσφέρει ένα θέατρο που δεν είναι ούτε υψηλόφρον ούτε πομπώδες. Είναι ανθρώπινο. Σπαρακτικά ανθρώπινο. Και όσο κι αν νομίζουμε πως η ομιλούσα κυριαρχεί, ίσως τελικά η πιο δυνατή να είναι αυτή που δε χρειάζεται να πει τίποτα.
Η ιστοσελίδα μου
Τα Podcast μου:
https://angeligeorgiastoryteller.gr
https://mithoikaipolitismoi.gr
https://akougontasmetingeorgia.gr
https://theatromeangeligeorgia.gr
Το κανάλι μου στο you tube
https://www.youtube.com/@angeligeorgia808/featured
Facebook σελίδα Αγγελή Γεωργία:
https://www.facebook.com/angeligeorgia
Facebook σελίδα Μύθοι και πολιτισμοί:
